Brutalny i niesprowokowany atak Putina na Ukrainę wzbudził na świecie wielkie oburzenie i zintegrował kraje zachodnie w działaniu przeciwko Rosji. Oczywistym jest, że ten konflikt, który wykroczył daleko poza granice obu bezpośrednio zaangażowanych krajów, ma swoje odbicie na mapie ekonomicznej świata, a zwłaszcza Europy. Jakie konsekwencje rosyjskiej agresji oraz nałożonych przez Zachód sankcji mogą nas czekać?

Wielka Brytania nie podniosła się jeszcze gospodarczo po pandemii koronawirusa, a chwilowe ożywienie gospodarcze z przełomu roku 2021/22 zatrzymała obawa o przyszłość. W poniższym artykule próbujemy przybliżyć ekonomiczne zagrożenia, które wiążą się z wojną na granicy rosyjsko-ukraińskiej.

Bezpośrednie połączenia gospodarcze

Zjednoczone Królestwo ma, szczęśliwie, niewiele bezpośrednich połączeń gospodarczych z Rosją. Eksport Wielkiej Brytanii do Rosji to głównie pojazdy, ich części, maszyny i urządzenia (ok. 0.7% całego brytyjskiego eksportu). Import z Rosji to głównie ropa naftowa, produkty ropopochodne i metale szlachetne (1.5%całego importu).

Pośrednie połączenia gospodarcze

To, o co należy się martwić, to wpływ pośrednich skutków wzrostu cen i niestabilności na rynkach towarowych. Rosyjska agresja na Ukrainie zaburzyła poważnie wszystkie stosunki handlowe. Sankcje, przyjęte przez kraje zachodnie, obejmują eksport do Rosji towarów podwójnego zastosowania (zarazem wojskowego i  cywilnego) i mogą zostać rozszerzone.

Obejmują one także wykluczenie banków rosyjskich z systemu SWIFT, co poważnie utrudnia płatności międzynarodowe. Z rosyjskiego rynku wycofuje się międzynarodowy kapitał, w tym duże firmy jak Apple, Volvo czy General Motors.

Następuje gwałtowana dewaluacja rubla, która sprawia, że towary importowane staną się wkrótce dla większości rosyjskich gospodarstw domowych całkowicie nieosiągalne. Reasumując – rosyjski handel zostanie poważnie uszczuplony.

Wpływ konfliktu na ceny energii

Zaburzenia na światowym rynku zaopatrzenia w energię to główne, choć nie jedyne, poważne gospodarcze zagrożenie. Rosja jest, niestety, znaczącym energetycznym eksporterem: produkuje 17% światowych dostaw gazu ziemnego i 12% ropy naftowej. Ponad 1/3 europejskiego gazu pochodzi z Rosji.

Jego niedobór ma wpływ na gałęzie gospodarki, które bazują na gazie ziemnym (produkcja amoniaku i nawozów sztucznych) oraz tych, które wykorzystują w produkcji dwutlenek węgla powstający w procesie spalania gazu.

W 2019 roku UK zaimportowało z Rosji około 13% wszystkich swoich paliw: ropy, gazu, gazu ziemnego skroplonego LNG i energii elektrycznej. Oznacza to, że UK jest zależna od Rosji w niezbyt dużym stopniu w zakresie bezpośrednich dostaw energii. Jednak w krajach, gdzie procent rosyjskiego udziału jest znacznie wyższy (np. Niemcy w 2019 roku zaimportowały stamtąd około 30% wszystkich swoich paliw), przewidywane są zakłócenia w dostawach energii i to już będzie miało znaczący wpływ na brytyjską gospodarkę.

W normalnych, ustabilizowanych gospodarczo warunkach handlowcy kupują gaz w Zjednoczonym Królestwie i transportują go na kontynent, wyrównując w ten sposób ceny. Zakłócenia dostaw rosyjskiego gazu spowodują wzrost cen na rynkach, na których zaopatruje się Wielka Brytania (np. Norwegia), gdyż ceny wzrosną wówczas w całej Europie.

Długoterminowe skutki rosyjskiej agresji na ceny energii trudno jednoznacznie ocenić. Ceny ropy naftowej i gazu ziemnego po rozpoczęciu inwazji gwałtownie skoczyły, ale potem nieco spadły. Nie znamy jeszcze długotrwałego efektu zachodnich sankcji na rosyjską gospodarkę.

Przewidywany jest wzrost rachunków za energię w brytyjskich gospodarstwach domowych, który podwyższy inflację do poziomu powyżej 7%. Pułap ustalony przez OFGEM (The Office of Gas and Electricity Markets – rządowy regulator rynków energii elektrycznej i gazu ziemnego niższego szczebla w Zjednoczonym Królestwie) ma zatrzymać dalsze podwyżki przynajmniej do października.

Mimo, iż trwają intensywne prace na tym, żeby uniezależnić się od rosyjskich dostaw ropy i gazu, Europa nadal kupuje od Rosji duże ilości surowców energetycznych, a ceny paliw pozostają na wysokim poziomie. Najpoważniejsze zagrożenie istnieje więc z tej strony – jeżeli przepływ energii z Rosji zostanie nagle i poważnie zakłócony, sytuacja ekonomiczna wielu krajów zachodnich raptownie się pogorszy, a spodziewana inflacja w UK może skoczyć do 8-9% i więcej czasu zajmie jej obniżanie.

Wpływ konfliktu na ceny innych produktów

Tak Rosja, jak i Ukraina są głównymi eksporterami płodów rolnych: Ukraina jest drugim eksporterem zbóż na świecie; Rosja przoduje w eksporcie pszenicy; z obu krajów pochodzi 80% oleju słonecznikowego. Zakłócenia w przepływie tych towarów przełożą się szybko na ceny innych produktów żywnościowych, z chlebem i mięsem na czele.

I chociaż rosyjski eksport w tym zakresie dotyczy głównie Afryki, Azji i Bliskiego Wschodu, to wobec skali tego eksportu skutki zakłóceń odczuje cały świat, włącznie z Wielką Brytanią. Należy spodziewać się podwyżek cen w sklepach jeszcze w tym roku.

Oprócz żywności Rosja jest także znaczącym producentem metali, w tym odpowiada za 43% światowej produkcji palladu, niezbędnego do produkcji katalizatorów samochodowych. Zakłócenia w handlu tymi towarami oznaczają wzrost cen w przemyśle lotniczym, kosmicznym, motoryzacyjnym czy na rynku smartfonów.

Powiązania Wielkiej Brytanii z rosyjskim systemem finansowym

Wielka Brytania, jak również inne rozwinięte gospodarki światowe nie mają zbyt wielu powiązań z rosyjskim systemem finansowym. Według danych Banku Rozrachunków Międzynarodowych (Bank for International Settlements), zobowiązania banków rosyjskich wobec instytucji zagranicznych to tylko 0.4% zobowiązań światowych. Około 80% rosyjskich obligacji znajduje się na rodzimych rynkach. Jednak wiele firm oraz ich akcjonariuszy zanotuje straty finansowe ze względu na to, że przedsiębiorstwa wycofały z Rosji w obawie przed niepewną przyszłością oraz w trosce o reputację firmy.

Ryzyko geopolityczne i jego skutki

Tak duży konflikt generuje ryzyko, które tworzy warunki niepewnej przyszłości na skalę globalną i już samo to poczucie niepewności ma działanie, które hamuje rozwój gospodarczy. Tak firmy, jak i konsumenci ograniczają plany inwestycyjne i konsumpcyjne, czekając na dalszy bieg wypadków.

Poszukiwane są bezpieczne i stabilne aktywa umiejscowione w gospodarkach rozwiniętych, a to powoduje ograniczenie rozwoju gospodarek wschodzących, z których środki są wycofywane. Jedna z miar - Indeks Ryzyka Geopolitycznego (Geopolitical Risk Index) opracowany przez Rezerwę Federalną Stanów Zjednoczonych - wzrósł gwałtownie po rozpoczęciu przez Rosję inwazji na Ukrainę do poziomu nienotowanego od 11 września 2001 roku.

Możliwe scenariusze na przyszłość

Nie bardzo da się przewidzieć jakie dokładnie skutki gospodarcze będzie miała ta wojna, bo nie wiadomo jak wielkie przyjmie nasilenie i jak długo będzie trwać. W każdym scenariuszu jednak przewidziany jest wzrost cen konsumpcyjnych, co spowoduje zmniejszenie realnych dochodów gospodarstw domowych i ograniczenie konsumpcji. Nastąpi zatem ograniczenie Produktu Krajowego Brutto.

Przedstawiając temat nieco bardziej szczegółowo: jeżeli zakłócenia w dostawach energii będą niewielkie, wpływ na gospodarkę UK nie będzie duży. Oxford Economics przewiduje, wzrost inflacji CPI (Consumer Price Index - miara średniej zmiany w czasie cen płaconych przez konsumentów miejskich za koszt rynkowy towarów i usług konsumpcyjnych) do średnio 6,5% w 2022 r., w porównaniu z poprzednią prognozą 6,2%.

Najwyższy poziom inflacji ma przekroczyć 8% w kwietniu 2022. Wpływ na PKB będzie niewielki w 2022 r. (nominalny wzrost w wysokości 3,7%, po korekcie w dół z 3,8%), ale stanie się bardziej wyraźny w 2023 roku, kiedy gospodarstwa domowe będą jeszcze bardziej narażone na wyższe hurtowe ceny energii po kolejnej podwyżce limitu cen w październiku 2022 r. (wzrost PKB dla całego roku 2022 został skorygowany w dół do 2,1% z 2,6%).

Jeżeli jednak, w najgorszym scenariuszu, Rosja odetnie Europę od dostaw gazu ziemnego, grozi to całej Europie poważną recesją. Według brukselskiego ośrodka analitycznego Bruegel, Europa będzie zmuszona zmniejszyć swoje zapotrzebowanie na gaz już latem 2022 roku. Niekrytyczne gałęzie przemysłu zostaną zamknięte i wprowadzone zostaną przymusowe ograniczenia zużycia gazu w budynkach komercyjnych oraz mieszkalnych.

Ze względu na wyżej opisane powiązania między brytyjskim a unijnym rynkiem energetycznym PKB Wielkiej Brytanii zostałoby również poważnie dotknięte. Narodowy Instytut Badań Gospodarczych i Społecznych (The National Institute forEconomic and Social Research) dokonał analizy skutków wojny w wymiarze ekonomicznym. Analiza przewiduje dużo większy wzrost cen niż w scenariuszu Oxford Economics i ich pozostanie na podwyższonym poziomie przez dłuższy czas.

Istnieje również wiele scenariuszy pośrednich pomiędzy opcją najłagodniejszą i najgorszą. Niezależnie od tego, jak sytuacja dokładnie się potoczy, czeka nas co najmniej zastój gospodarczy. Firmy i gospodarstwa domowe będą opóźniać swoje decyzje inwestycyjne oraz konsumpcyjne w oczekiwaniu na rozwiązanie konfliktu i odsunięcie widma globalnego konfliktu nuklearnego.

^Źródła:

^{https://www.instituteforgovernment.org.uk/explainers/ukraine-war-uk-economy
www.instituteforgovernment.org.uk/explainers/sanctions
www.bloomberg.com/news/features/2022-02-28/which-u-s-european-companies-are-pulling-out-of-russia-after-ukraine-invasion
https://transparency.entsog.eu/#/map
www.ecb.europa.eu/pub/economic-bulletin/focus/2022/html/ecb.ebbox202201_04~63d8786255.en.html
www.theguardian.com/business/2021/oct/11/uk-firms-reach-deal-over-co2-supply-chain-shortages
www-genesis.destatis.de/genesis/online?language=en&sequenz=statistikTabellen&selectionname=51000#abreadcrumb
https://tradingeconomics.com/commodity/uk-natural-gas
www.economist.com/graphic-detail/2022/02/24/commodity-prices-jump-as-russia-goes-to-war
AndrewGoodwin, Russian invasion dents near-term growth outlook, UK Research Briefing,Oxford Economics, 28 February 2022.
www.bruegel.org/2022/01/can-europe-survive-painlessly-without-russian-gas/
www.bruegel.org/2022/02/preparing-for-the-first-winter-without-russian-gas/
www.niesr.ac.uk/wp-content/uploads/2022/03/PP32-Economic-Costs-Russia-Ukraine.pdf
www.economist.com/finance-and-economics/2022/02/28/the-roubles-collapse-compounds-russias-isolation
www.bis.org/review/r160704c.pdf
www.policyuncertainty.com/gpr.html}